Buitenkampers
Het lot van de buitenkampers bleef lang onderbelicht. Veelal vrouwen die onder moeilijke omstandigheden zichzelf en hun kinderen in leven moesten zien te houden.
De bevolking is dankbaar en dienstbaar aan de nieuwe heersers. Dat is het beeld dat de Japanners willen uitstralen. Op deze foto is het moment van respect vastgelegd: de buiging voor de Japanse militair. Het lijkt vrijwillig, maar dat is het niet…
Op het niet buigen voor een Japanse militair of voor de Japanse vlag staat als straf een flinke afranseling. Voor de Indische buitenkampers en anderen die loyaal zijn aan Nederland is dit verplicht buigen hét symbool van onderdrukking en vernedering. Hun dagelijks leven staat in het teken van onzekerheid, armoede, honger en angst. Angst omdat de smet van loyaliteit aan Nederland aan hen kleeft. Spionnen zijn er legio. Wie kan je vertrouwen? Verraad of zelfs maar een verdenking op verzet leidt tot marteling, gevangenschap of executie. Voor veel gezinnen is er geen inkomen meer en velen raken hun huis kwijt. Men leeft buiten het interneringskamp, maar zit gevangen binnen de onzichtbare muren van een vijandige samenleving.
Buitenkampers aan het woord
Over het leven in de Japanse kampen zijn veel boeken verschenen. Minder talrijk zijn de boeken over het leven buiten het kamp. Ook daar waren de leefomstandigheden zwaar.
Het merendeel van de Indo-Europeanen werd vanwege hun deels Aziatische afkomst niet geïnterneerd. In de meeste gevallen betrof het vrouwen van wie de mannen wel naar de Japanse kampen waren afgevoerd. Zonder inkomsten moesten deze vrouwen met hun kinderen zien te overleven. Tijdens de Japanse bezetting waren ze overgeleverd aan de grillen van het Japanse leger. Na de capitulatie van Japan vielen ze tijdens de Bersiap ten prooi aan plunderingen en moordpartijen door Indonesische nationalisten.
De eerste sporadische getuigenissen over het leven buiten het kamp zijn te lezen in het Indisch maandblad Tong Tong (later omgedoopt tot Moesson). Een oproep in het blad leidde tot het feuilleton Buiten het kamp. Hoofdredacteur Lilian Ducelle, die zelf de oorlog buiten het kamp doormaakte, wijdde ook een paar artikelen aan het onderwerp. Deze zijn – evenals het feuilleton Buiten het kamp – terug te lezen in het digitaal archief van Moesson en in de bundel Doe maar gewoon, dan doe je al Indisch genoeg (Moesson, 2008, red. Marjolein van Asdonck).
Ook het boek Vogelvrij (Fubula, Van Dishoeck, 1984) dat Marguerite Moscou-de Ruyter al in 1948 optekende, geeft een goed inzicht in het leven buiten de Japanse kampen.
In de indringende documentaire Buitenkampers (2006) van Hetty Naaijkens Retel-Helmrich vertelt een aantal ooggetuigen hoe zij als kinderen de Japanse bezetting en de Bersiap meemaakten. De NTR zond een ingekorte versie van Buitenkampers uit.
De volledige versie van Buitenkampers op DVD is hier te bestellen.
