75 jaar geleden was voor miljoenen binnen het Koninkrijk der Nederlanden de oorlog nog lang niet voorbij. Zij moesten nog tot 15 augustus 1945 volhouden toen er met de capitulatie van Japan een officieel einde kwam aan de Tweede Wereldoorlog.
Dit jaar staan we in de aanloop naar de nationale herdenking op 15 augustus stil bij de verschillende verhalen over de oorlog in Azië, met elke week een ander citaat en feiten & cijfers. We geven daarmee de geschiedenis kleur.
Lees hieronder de persoonlijke verhalen van ambassadeurs die ook #ikherdenkop15augustus gebruiken en houdt de de feiten, cijfers en historische foto’s hier in de gaten. Zegt het voort! #ikherdenkop15augustus
Jan Ruff-O’Herne | Fifty Years of Silence
Jan Ruff-O’Herne was de eerste westerse vrouw die vertelde hoe zij tijdens de Japanse bezetting als ‘troostmeisje’ werd misbruikt. Het Japanse leger beschikte over een netwerk van bordelen, waar jonge vrouwen die uit de kampen waren weggehaald werden gedwongen tot prostitutie. Ook meisjes buiten het kamp waren niet veilig.
Vijftig jaar lang zweeg zij over wat haar als jonge vrouw van 21 was overkomen. Na berichten over hoe Bosnische vrouwen in de oorlog in voormalig Joegoslavië stelselmatig door militairen werden verkracht, realiseerde ze zich hoe de geschiedenis zich herhaalt. Toen ze kort daarop op tv zag hoe Koreaanse vrouwen tijdens een bijeenkomst in Tokio getuigden over de verkrachtingen en gedwongen prostitutie door het Japanse leger besloot ze hen te steunen en reisde ze naar Tokio om haar verhaal te vertellen.
Dat deed ze ook in het boek Fifty Years of Silence en in de gelijknamige documentaire die haar dochter Carol maakte. In de jaren daarna zette Jan Ruff-O’Herne zich in voor de rechten van vrouwen in oorlogstijd. Ze sprak in Japan, Nederland, Groot-Brittannië en in het Australische en Amerikaanse Congres. In 2001 werd ze onderscheiden tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau.
Jan Ruff-O’Herne sprak zich uit tegen het gebruik van het woord ‘troostmeisjes’. ‘Ik hou niet van het woord troostmeisjes; daar ben ik heel duidelijk in. We waren geen troostmeisjes. We waren oorlogsslachtoffers die door de Japanners werden verkracht. […] De wereld moet dit weten. Verkrachting wordt nog steeds gebruikt als wapen in oorlogssituaties en dat moet voorkomen worden.’
Alleen haar man, een Britse militair, die ze na de bevrijding ontmoette wist van haar verleden. Met hem vertrok ze naar Engeland om een gezin te stichten. Na een aantal miskramen werd ontdekt dat ze door de vele verkrachtingen een operatie nodig had om kinderen te krijgen. Na de operatie werd ze moeder van twee dochters. In 1960 verhuisde het gezin naar Australië. In 2019 maakte haar kleindochter Ruby Challenger een korte film over het leven van haar grootmoeder. Daarin vertolkte Ruby zelf haar oma op jonge leeftijd.
Jan Ruff-O’Herne werd op 18 januari 1923 geboren in Bandoengan, Nederlands-Indië. Ze overleed op 19 augustus 2019 in Adelaide, Australië op 96 jarige leeftijd. Zie hier een reportage voor de Australische televisie waarin Jann-Ruff O’Herne haar verhaal vertelt. De documentaire Fifty years of silence is tegen betaling te zien op vimeo.
Willem Nijholt
Voor Willem Nijholt duurde de Tweede Wereldoorlog 75 jaar geleden in Nederlands-Indië nog tot 15 augustus. Foto | Govert de Roos – Lumen Photo
Acteur Willem Nijholt (Gombong, 1934) heeft de oorlog in Nederlands-Indië in drie kampen doorgebracht: Karang Panas, Lampersari en Bangkong. In 2000 en 2007 sprak hij tijdens de tijdens de Nationale Herdenking 15 augustus 1945 bij het Indisch Monument in Den Haag.
Willem Nijholt: ‘Er gebeuren dingen in je leven, die je zo maar weer kunt vergeten. Er gebeuren dingen in je leven die je nooit zult kunnen vergeten. Die als met een gloeiend ijzer in je geheugen en je hart zijn ingebrand.’
Tijdens de Tweede Wereldoorlog in Nederlands-Indië werden mannen door de Japanners van hun vrouwen en kinderen gescheiden en in verschillende kampen opgesloten. Vanaf hun twaalfde (soms nog jonger) werden jongens bij hun moeder weggehaald en in een mannenkamp of jongenskamp geplaatst. Zo ook de tienjarige Willem en zijn oudere broer Jan.
Willem Nijholt: ‘Als het moment daar is hoor ik door het gekrijs van de Jap, de stem van mijn moeder: ‘Niet omkijken Willi, niet omkijken Willi, niet omkijken mijn jongen.’
De jaren in het jappenkamp zal hij niet vergeten. ‘Als je nooit meer zult kunnen vergeten hoe mensen die nu nog leven, je destijds hebben gemarteld, vernederd en uitgehongerd, verschrikkelijke wonden hebben toegebracht en honderdduizenden mensen hebben vermoord uit naam van een Goddelijke keizer… Hóe moet je dat vergeven? Hoe kún je trouwens vergeven als er nooit om vergiffenis is gevraagd? Dat kan ik niet. Dat wil ik niet.’
Marion Bloem
Voor de ouders van Marion Bloem duurde de Tweede Wereldoorlog 75 jaar geleden in Nederlands-Indië nog tot 15 augustus. Foto | Mark Kohn
Schrijver, cineast en beeldend kunstenaar Marion Bloem (Arnhem, 1952) publiceerde veelvuldig over haar Indische achtergrond. Dit jaar verscheen haar autobiografische boek INDO (De Arbeiderspers) Een persoonlijke geschiedenis over haar afkomst, waarbij ze ook haar oeuvre sinds haar debuut Geen gewoon Indisch meisje (1983) onder de loep neemt. Haar ouders maakten in Nederlands-Indië de Tweede Wereldoorlog mee. Haar moeder overleefde het jappenkamp. Haar vader werkte in krijgsgevangenschap aan de Pakan Baroe-spoorlijn op Sumatra, nadat hij de scheepsramp met de Junyo Maru overleefde. Daarbij kwamen ruim 5600 mannen om het leven toen het Japanse vrachtschip werd getroffen door een Britse torpedo. Ter vergelijking: bij de ramp met de Junyo Maru kwamen bijna vier keer zoveel mensen om als bij de ondergang van de Titanic.
In 2009 sprak Marion tijdens de tijdens de Nationale Herdenking 15 augustus 1945 bij het Indisch Monument in Den Haag. Daarbij droeg zij het gedicht Geen Requiem voor dat zij voor de Stichting Nationale Herdenking 15 augustus 1945 en Het Indisch Herinneringscentrum schreef.
Geen Requiem 2009 | ‘Op school was er alleen een tweede wereldoorlog in Europa geweest en had die de andere kant van de wereld overgeslagen of met rust gelaten. Dus vroegen we niks want er viel niets te vragen. Onze ouders zwegen en legden hun verleden in hutkoffers op zolder. Niet echt op slot. De sleutels slingerden rond in dromen. Of doken plotseling op.’ Luister hieronder het hele gedicht.
Ellen Deckwitz
Voor de grootouders van Ellen Deckwitz duurde de Tweede Wereldoorlog 75 jaar geleden in Nederlands-Indië nog tot 15 augustus. Foto | Ilvy Njiokiktjien
Hogere natuurkunde | ‘Soms föhnde ze mijn hoofd op de allerheetste stand, zei dat het zo voelde wanneer je vijf uur lang voor een Japanse vlag moest knielen.’
Ellen Deckwitz (Deventer, 1982) schreef meerdere dichtbundels en is columnist voor NRC Handelsblad, NRC.next, Radio 1 en De Morgen. Voor haar poëziebundel Hogere natuurkunde (uitgeverij Pluim) ontving zij de E. Du Perronprijs. In Hogere natuurkunde laat Ellen Deckwitz zien hoe de kamptijd van haar grootouders tot op de dag van vandaag doorwerkt op de levens van hun kinderen en kleinkinderen.
Bij het overlijden van haar grootmoeder ontdekte Ellen dat zij de enige in de familie was die het levensverhaal van haar oma te horen heeft gekregen. Door gesprekken met lotgenoten uit andere uit Indische families kwam ze erachter dat ze niet het enige kleinkind is dat een familiegeheim met zich meedraagt. In 2019 sprak Ellen Deckwitz tijdens de Nationale Herdenking op 15 augustus bij het Indisch Monument in Den Haag.
Beluister hieronder haar radiospot voor de #ikherdenk15augustus1945 campagne van dit jaar.
Rocky Tuhuteru
Voor de familie van Rocky Tuhuteru duurde de Tweede Wereldoorlog 75 jaar geleden in Nederlands-Indië nog tot 15 augustus. Foto | Patricia Steur
Rocky Tuhuteru (Capelle aan de IJssel, 1959) is bekend geworden als radio- en televisiepresentator. Daarnaast was hij in de journalistiek werkzaam als verslaggever, regisseur en producer. Hij werkte voor verschillende omroepen waaronder de NOS, KRO, NCRV, NTR, NPS en AT5. Sinds 2002 had hij zijn eigen media- en communicatiebureau Tuhuteru en Partners in Den Haag, waar hij inmiddels zijn taken heeft neergelegd. Sinds 1 maart 2020 is hij directeur van Stichting Pelita. Zijn ouders kwamen als tieners in 1951 vanuit de Molukken naar Nederland, waar ze samen met hun ouders tijdelijk dachten te blijven.
Beluister hieronder zijn radiospot voor de #ikherdenk15augustus1945 campagne van dit jaar.
Wieteke van Dort
Voor Wieteke van Dort duurde de Tweede Wereldoorlog 75 jaar geleden in Nederlands-Indië nog tot 15 augustus. Foto | Rien Eijbersen
Wieteke van Dort (Soerabaja, 1943) is actrice, schrijver en beeldend kunstenaar. Ze maakte de oorlog samen met haar moeder als buitenkamper mee. In Indisch Nederland is zij vooral bekend door haar creatie van de Indische Tante Lien. Vorig jaar verscheen de biografie Wieteke van Dort. Kind van twee culturen. Schetsen uit een Nederlands-Indische familie (uitgeverij Conserve). In 2018 zong zij samen met Wudstik tijdens de Nationale Herdenking op 15 augustus bij het Indisch Monument in Den Haag.
Beluister hieronder haar radiospot voor de #ikherdenk15augustus1945 campagne van dit jaar.